Zuidbroekse molen

Locatie: Zuidbroekse Opweg, nabij N210, Berkenwoude

Zuidbroek telde oorspronkelijk slechts zes boerderijen, met op nu nummer 123 tussen 1798 en 1857 de raadskamer van het gemeentehuis. In een speciale kast werden de doop-, trouw- en overlijdensregisters bewaard. De oorspronkelijke naam, Zuydbrouck, is een samenvoeging van zuid - zuidelijk gelegen - en broek, moerasbos. De kleine gemeenschap telde in 1846: 14 huizen, 95 inwoners, 8 merries, 1 ruin, 180 koeien, 19 schapen en opmerkelijk 10 ezels.

Een van de huidige bezienswaardigheden is de Zuidbroekse Molen, die nabij de provinciale weg N210 ligt. Deze zogenaamde Amerikaanse windmotor is een blikvanger in het landschap. Het is de laatst overgebleven windmotor in Zuid-Holland en eigendom van Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard. Deze windmotor is in 1984 aangewezen als provinciaal monument. Het is bij die gelegenheid geheel gerestaureerd en geautomatiseerd. Polder Zuidbroek wordt op windkracht bemalen, maar in windstille periodes neemt een elektromotor, die naast de molen staat, de bemaling automatisch over.

Omschrijving

Voor de techneuten onder de scannende bezoekers volgen hier nog enkele wetenswaardigheden.
De ijzeren vijzel-windmotor staat op een betonnen onderbouw. De opbouw heeft een vierkante plattegrond en bestaat uit een open, taps toelopende ijzeren constructie van verticale stijlen die door horizontale en kruisvormige verbindingen in vier vakken worden verdeeld. Halverwege de opbouw bevindt zich een ijzeren stelling met rondom een balustrade. Daarboven verdicht zich de constructie met meerdere horizontale regels.

De windroos is door een open ijzeren constructie verbonden met de onderbouw en bestaat uit drie ijzeren ringen waaraan de 21 bladen zijn bevestigd. De rotor heeft in totaal een diameter van 6,6 meter. De staart bestaat uit eveneens een open ijzerconstructie en is voorzien van een dubbel blad. De molen heeft een stalen vijzel van 1,81 meter lengte en een diameter van 1.05 meter. De vijzel wordt aangedreven door een dieselmotor.

Een werkend model van deze Amerikaanse windmotor is te zien bij het Gemaal in Haastrecht.

beeld:G.J. Dukker, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, nr. 318.351

Aan het eind van de 19e eeuw kwamen dit soort molens al vrij algemeen voor in de Verenigde Staten. In begin 20e eeuw werden ze in Nederland geïntroduceerd. Echter, vanwege het ruwere weer bleken deze molens niet geschikt voor gebruik in Europa zodat men spoedig overging tot het produceren van eigen, solidere windmotoren. De windmotor in Zuidbroek is vervaardigd in de Deutsche Windturbinen Werke te Dresden en is geleverd door de handelsmaatschappij R.S. Stokvis uit Rotterdam.
De Amerikaanse windmotor van het type Hercules Metallicus met vijzel werd als molen in 1922 geplaatst voor het bemalen van de polder Zuidbroek (262 ha) en heeft een capaciteit van 545 liter per radomwenteling (max. ± 20/min m³). Tot die tijd werd de polder bemalen door een windschepradmolen waarvan de funderingen circa 15 meter ten westen van de windmotor nog gedeeltelijk zichtbaar zijn. De polder Zuidbroek werd vanaf de 15e eeuw samen met de polders Schuwacht en Den Hoek met behulp van windmolens bemalen. De polders loosden gezamenlijk op de Loet die op natuurlijke wijze afwaterde op de IJssel.
In 1859 werd naast de sluis een molen gebouwd die als taak kreeg de Lekkerkerkse boezem af te malen wanneer lozen langs natuurlijke weg niet mogelijk was vanwege hoge rivierstanden van de IJssel. In 1868 werd de molen vervangen door het stoomgemaal Reinier Blok dat in Krimpen aan den IJssel staat. Tien jaar later werd de opvoerhoogte vergroot zodat het gemaal rechtstreeks de polders Schuwacht en Den Hoek kon bemalen en de daar aanwezige molens werden afgebroken. Zoals hiervoor geschreven, polder Zuidbroek wordt vanaf 1922 door de huidige windmotor apart bemalen.