Locatie: Tentweg 56, Stolwijk,
Door de natte bodem was de Krimpenerwaard lange tijd niet goed geschikt voor veehouderij. Het verbouwen van hennep had de overhand.
Door het bemalen van de waard en de opkomst van stoomkracht in de laatste helft van de 19e eeuw werd weer meer melkvee gehouden. De melkproductie nam toe en kon niet meer in zijn geheel op de boerderij worden verwerkt. Nieuwe (industriële) voorzieningen werden noodzakelijk. Twee fabrieksgebouwen in de Krimpenerwaard herinneren aan deze ontwikkeling in de zuivelbranche: de kaasfabriek van Nutricia in Stolwijk en de Stoomzuivelfabriek uit 1901 aan de Lopikersingel 11 in Schoonhoven.
Stolwijk is wereldwijd bekend om de ‘Stolksche’ kaas die op ambachtelijke wijze op de boerderij werd en in zeer beperkte mate nog steeds wordt gemaakt. Omstreeks 1920 trachtte de firma Nutricia deze werkvorm van zelfkazende boeren te industrialiseren. Het resultaat dat zich nu nog laat zien, is een mooi voorbeeld van kleinschalige industrie binnen een (voornamelijk) agrarische gemeenschap.
Het kaasmaken was - en is in veel gevallen in beperkte mate nog steeds - een belangrijke taak van de boer en boerin en daarmee een belangrijk sociaal onderdeel in de agrarische economie. Dat gegeven is totaal onderschat bij de oprichting van de kaasfabriek in Stolwijk. Dit blijkt uit de zeer korte periode waarin de fabriek actief is geweest: namelijk enkele maanden.
Gezien de korte periode van bedrijvigheid, mag het een wonder heten dat dit voormalig fabrieksgebouw er nog steeds staat. Hoewel een verbouwing tot woonhuis een deel van het gebouw in z’n oorspronkelijkheid heeft aangetast, zijn de vorm en de functie nog steeds goed herkenbaar.
Het gehele gebouw werd symmetrisch opgezet en bestond uit drie delen: een centraal hoofdgebouw met twee aangebouwde zijvleugels. Het gebouw werd voornamelijk opgetrokken uit traditionele rode baksteen. Opvallend is de uitspringende middenpartij met puntgevel. Nadat Nutricia de kaasfabriek stopte werd het linkerdeel verbouwd maar het rechter deel is aan de buitenzijde nog grotendeels origineel met een zestal smalle raampjes in twee groepen van drie.
Aan weerszijden had het oorspronkelijke gebouw twee witgepleisterde zijvleugels met laadvloeren. De kopgevels hebben ronde ventilatieopeningen, kenmerkend voor kaaspakhuizen. De middenpartij van het gebouw is boven in de kop nog steeds gesierd met de tekst NUTRICIA.
In 1930 werd het gebouw gesplitst. Het linkerdeel werd in 1930 een vleesrokerij van J.(Jan) G. Deelen; voor de rokerij werd de voor Nutricia opgetrokken enkele tientallen meters hoge torenschoorsteen gebruikt. Enkele jaren later werd de vleesrokerij overgenomen door de familie Van Nieuwpoort. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleven er in het schoorsteenhuis in de rookruimte twee joodse onderduikers. Bij onraad kropen ze in de pijp omhoog en waren daar voldoende uit zicht om niet ontdekt te worden…
Het linker centrale middengedeelte werd in 1930 verbouwd tot woonhuis voor de familie Deelen. De bouwvergunning werd aangevraagd door J.G. Deelen
( STOLWIJK – bouwvergunningen 1907-1942 ac 1005 plaatsingslijst (volgorde: inv.nrs.) 32425 Tentweg (oud adres: A 13) Kad. D 2998 Verbouw van een gedeelte van de voormalige melkfabriek tot woonhuis. 1930 Av: J.G. Deelen )
Het rechterdeel werd tussen 1934 en 1953 verhuurd aan de Gereformeerde Gemeente waar kerkdiensten werden gehouden. Daarna is het door de fa. Vonk in gebruik genomen als kaasopslag en later ook voor een kaassmelterij, waar smeerkaas werd gemaakt. Ook is er nog een tijdje een pottenbakkerij gevestigd geweest.
Tegenwoordig (in 2024) is het gehele gebouw in drie delen in gebruik respectievelijk als zonweringsbedrijf (links), als woning (midden links) en nagenoeg de gehele rechterzijde als (kantoor) ruimte voor een ICT Installatiebedrijf.
Bronnen: Archiefmateriaal Historische Vereniging Oud Stolwijck, www.oudstolwijck.nl
